DIDAM – ‘Hier woonde Simon Löwenstein. Geboren in 1877, vermoord op 21-1-1943 Auschwitz’. Het is de tekst op één van de zeven Stolpersteine, die maandag 27 januari in Didam worden onthuld. Gisteren werd het steentje al in de stoep gelegd, voor de modewinkel van Niek Jansen aan de Hoofdstraat 4 in Didam.

Dit is de plek waar de Joden Simon Löwenstein en zijn vrouw Paulina Löwenstein-Gans een goedlopende slagerij hadden, tot de Tweede Oorlog begon. Het echtpaar verhuisde op 19 juli naar Arnhem, waar het zich ‘onzichtbaar’ waande voor de Nazi’s. Maar ze waren ook hier niet veilig en werden bij een razzia opgepakt en naar Westenbork vervoerd. Van hieruit gingen beiden op transport naar Auschwitz, waar ze op 21 januari 1943 stierven.

Didamse Joden

Ze waren niet de enige Joodse inwoners van Didam die in één van de vernietigingskampen van de Nazi’s de dood vonden. Zakenman Samuel Milgram en handelaar Jacob Bresler werden eveneens in het concentratie- en vernietigingskamp nabij Auschwitz gedeporteerd. Kalja Breler-Simon, Wolf en Frits Bresler stierven in de gaskamers van Sobibor.

Voor Milgram onthullen de Oudheidkundige Vereniging Didam (OVD) en het Oranjecomité Didam, initiatiefnemers van de Holocaust-herdenking in het dorp, op maandag 27 januari een Stolperstein aan de Wilhelminastraat 54. De vier steentjes voor de familie Bresler zijn in de stoep ter hoogte van de Breideweg 7 gelegd.

“Maandag 27 januari is het precies tachtig jaar geleden dat Auschwitz door de geallieerden werd bevrijd”, vertelt Vincent van Vuuren, vicevoorzitter van de OVD. “Daarom ook het initiatief voor het leggen van de Stolpersteine. Deze dag herdenken we ook de Holocaust in Didam. Dat doen we eerst met een ceremonie bij het oorlogsmonument op het Oranje Erf. Daarna gaan we naar de Hoofdstraat 4, waar we de twee Stolpersteine voor het echtpaar Löwenstein onthullen.”

Messing steentjes

Stolpersteine zijn messing steentjes waarmee de slachtoffers van het nationaalsocialisme rond en tijdens de Tweede Wereldoorlog worden herdacht. De zogenaamde ‘struikelstenen’ worden in de stoep geplaatst voor de laatste woning van de slachtoffers. Op elk steentje staat de naam van één slachtoffer. Daaronder staan het geboortejaar en de datum en plaats waar het slachtoffer is vermoord of is overleden. 

“Wij wilden de steentjes vijf jaar geleden al plaatsen, 75 jaar na de bevrijding”, zegt Van Vuuren. “Toen waren er echter niet voldoende Stolpersteine, omdat veel gemeenten ze toen wilden hebben. Dit keer heeft Frits Frauenfelder van de Stichting Herdenken Bevrijding Bergh zich sterk gemaakt voor de steentjes voor zowel ’s-Heerenberg en Zeddam als voor Didam. In ’s-Heerenberg en Zeddam worden ze maandag overdag onthuld. Bij ons ’s avonds.”

Stolpersteine in ’s-Heerenberg en Zeddam

In ’s-Heerenberg gaat het om negentien steentjes en in Zeddam om twee. “Twee jaar geleden kwam Frits Frauenfelder bij me toen ik nog wethouder van de gemeente Montferland was”, vertelt Henk Groote, die ook betrokken is bij de Stichting Herdenken Bevrijding Bergh. “Hij vroeg me of de gemeente en stichting wilde meewerken aan het aanvragen en plaatsen van negentien Stolpersteine voor de omgekomen Joodse inwoners van ’s-Heerenberg. Ik vond dat een prima plan, maar heb hem wel gezegd dit voor de hele gemeente uit te zoeken. Er was namelijk ook nog een aanvraag van Wouter ten Have uit Zeddam voor twee verzetsstrijders uit het dorp.”

Uiteindelijk zijn er door de Stichting Herdenken Bevrijding Bergh, in samenwerking met de OVD en Heemkundekring Bergh, 28 Stolpersteine aangevraagd en verkregen. Deze zijn door de stichting betaald met een bijdrage door de OVD. In Zeddam worden de twee steentjes maandag om 12.30 uur onthuld. In ’s-Heerenberg gebeurt dit vanaf 15.00 uur op meerdere plekken in de stad. In beide plaatsen vinden de onthullingen plaats door burgemeester Harry de Vries en kinderburgemeester Maud Engelbarts.

Holocaust-herdenking

De herdenking in Didam begint om 18.45 uur. Vanuit het Albertusgebouw aan de Raadhuisstraat vertrekken de aanwezigen van daaruit in stille tocht naar het oorlogsmonument op het Oranje Erf. Hier speelt een saxofoonensemble koralen, houden Pieter Jan van den Berg, voorzitter van het Oranjecomité, en burgemeester Harry de Vries toespraken. Leerlingen van de scholen in Didam lezen een gedicht voor en leggen een herdenkingssteentje.

De onthulling van de Stolpersteine aan de Hoofdstraat 4 vindt vanaf 19.40 uur plaats. Hierbij wordt gesproken door Vincent van Vuuren, Henk Stevens en de burgemeester. Stevens deed onderzoek naar en schreef diverse artikelen voor de OVD over de Joodse inwoners en onderduikers in Didam. Het laatste woord is vervolgens aan voorzitter Gerry Schuurman van de OVD. Na zijn dankwoord is de afsluiting van de herdenking in het Albertusgebouw.

Rondwandeling en expositie

In het kader van 80 jaar bevrijding van Didam organiseert de OVD dit jaar nog meer activiteiten. Zo vindt er op zondag 6 april een rondwandeling door het dorp plaats langs alle locaties die met de bevrijding van Didam te maken hebben. Dit gebeurt onder leiding van gidsen van de OVD. Aanmelden voor de wandeling kan via de website van de vereniging. Daarnaast is er van 3 april tot en met 9 mei nog een expositie over de bevrijding van Didam te zien. Meer hierover volgt later.

Hoofdfoto: De Stolpersteine voor Simon en Pauline Löwenstein, die in de stoep voor de Hoofdstraat 4 zijn gelegd.