DIDAM – Op 27 januari 1945 werd concentratiekamp Auschwitz door de Russen bevrijd. In 2005 werd deze dag uitgeroepen tot internationale herdenkingsdag: Holocaust Memorial Day. De Oudheidkundige Vereniging Didam (OVD) herdenkt de Holocaust 75 jaar na dato met een tentoonstelling en een lezing door een Joodse overlevende.

De fototentoonstelling wordt woensdag 22 januari om 14 uur geopend in de centrale hal van woonzorgcentrum Meulenvelden. “Als haar gezondheid het toelaat, opent Truus Stern-van Zuiden de tentoonstelling”, vertelt OVD-voorzitter Theo te Wil. “Truus moest als Joods meisje in de oorlog op dertien verschillende plaatsen onderduiken. Eén van die onderduikadressen was bij de familie Lanters in Nieuw-Dijk.”

Onderduikers
Twee jaar geleden organiseerde de OVD een bijzonder weerzien tussen de Joodse en de familie Lanters. Dat deed de vereniging samen met Wendy Geuverink, schrijfster van het boek ‘Hoelang mag ik blijven?’, over hoe Truus Stern-van Zuiden dertien onderduikadressen overleefde. Te Wil: “Sindsdien is het contact gebleven. Het zou mooi zijn als Truus de tentoonstelling opent. Maar ze is inmiddels 93 en heeft onlangs haar heup gebroken. Ze wil heel graag komen, maar het moet natuurlijk wel kunnen.”

De komst van een andere Joodse, die tijdens de Tweede Oorlog in Nieuw-Dijk was ondergedoken, is wel zeker. Op zondag 26 januari vertelt Trudi Asscher-Jacobs om 14 uur bij Burgers van Diem in Meulenvelden het verhaal over haar jeugd in Keppel, het ophalen van haar vader, het onderduiken en het opduiken als wees.

“Trudi zat in de oorlog ondergedoken bij de familie Kaal in Nieuw-Dijk. Alleen zij en haar broer overleefden de oorlog”, weet Te Wil. “Ze woont op dit moment in Israël en komt speciaal voor de lezing naar Didam. Dit is geregeld door Henk Stevens. Henk heeft al langer contact met haar en schrijft voor de OVD ook een artikel over de Joden in Didam voor het jaarboek Aover Diem.”

Joden in Didam
Stevens richt ook een deel van de tentoonstelling in met foto’s en verhalen over de Joden in Didam, voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Voor de oorlog woonden er drie Joodse gezinnen in Didam, de families Löwenstein, Milgram en Bresler. “Zij vluchtten aan het begin van de oorlog uit Didam”, zegt Te Wil. “In totaal zeven gezinsleden kwamen uiteindelijk om bij de Jodenvervolging. Daarbij sneuvelde Sally Löwenstein al in mei 1940 als militair op de Grebbenberg.”

Verder waren er ook drie onderduikadressen in de voormalige gemeente Didam, waar tijdens de oorlog Joden verbleven. Naast de families Lanters en Kaal verleende ook de familie Jansen aan de Heeghstraat tijdelijk onderdak aan Joden.

De tentoonstelling laat echter niet alleen het Didamse verhaal zien. Te Wil verzamelde de afgelopen maanden ook veel foto’s en verhalen van de Jodenvervolging in het algemeen. Vanaf de komst van Hitler in Duitsland in 1933 tot de eerste razzia’s in Nederland, de eerste concentratiekampen en uiteindelijk de bevrijding van Auschwitz op 27 januari 1945.

Te Wil: “In een jaar dat we vooral stil staan bij 75 jaar bevrijding vonden we als OVD dat we niet om de Jodenvervolging heen konden. We mogen niet vergeten wat er met de Joden is gebeurd in de Tweede Wereldoorlog. Omdat in januari de Jodenvervolging landelijk centraal staat, vinden we het heel erg gepast om daar ook in Didam extra aandacht aan te geven. Dat doen we met deze tentoonstelling en de komst van mogelijk twee Joodse vrouwen naar Didam.” De tentoonstelling is van woensdag 22 januari tot maandag 3 februari in de centrale hal van Meulenvelden te bezoeken.

Monument Levenslicht
Daarnaast is in de periode van 22 januari tot 3 februari het monument Levenslicht in de gemeente Montferland te zien. Dit tijdelijke lichtmonument, ter nagedachtenis aan de Holocaust, is ontworpen door Daan Roosegaarde in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Zowel in de Joodse herdenkingstraditie als in de Roma- en Sinti-cultuur zijn stenen belangrijk. Kunstenaar Daan Roosegaarde en zijn team hebben deze traditie als inspiratie gebruikt. Met in totaal 104.000 lichtgevende stenen – gelijk aan het aantal slachtoffers uit Nederland – staat het kunstwerk symbool voor de impact van de Holocaust. Om de paar seconden zie je de stenen oplichten en weer uitdoven, als een ademhaling in licht. Daarmee symboliseren ze het leven dat nu in de gemeente gemist wordt.

Het monument wordt van 22 tot 28 januari geplaatst op het Stadsplein in ’s-Heerenberg en van 28 januari tot 3 februari bij de markthal in Didam. De onthulling van het monument is op 22 januari om 19 uur in ’s-Heerenberg en op 28 januari om 19 uur in Didam. Het lichtmonument is vervolgens in genoemde periode elke avond van 19 tot 21 uur te bezichtigen.

Een bijzondere ontmoeting. Links Anny van Haeren-Kaal, rechts Trudi Asscher-Jacobs. De joodse Trudi was in de winter van 1942/1943 samen met haar moeder ondergedoken op de boerderij van de ouders van Anny in Nieuw-Dijk. Foto Henk Stevens