DIDAM – Aan het oorlogsmonument in Didam zijn tien namen toegevoegd van ‘vergeten’ oorlogsslachtoffers. Zeven van die namen zijn Didamse Joden (foto), die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. De overige drie namen zijn van oorlogsslachtoffers uit Nieuw-Dijk.
De gemeente Montferland heeft de namen laten ingraveren op verzoek van de Oudheidkundige Vereniging Didam. Henk Stevens maakte zich namens de vereniging al in 1995 sterk voor vermelding van de namen van de Joodse slachtoffers. De OVD bracht dat jaar een boek uit over de bezetting en bevrijding van Didam, waaraan Stevens meeschreef.
“De oorlog heeft me altijd geboeid”, vertelt Stevens. “Op het oorlogsmonument op de Grebbeberg staat de naam van mijn gesneuvelde oom, vlakbij de naam van de gesneuvelde joodse Sally Löwenstein uit Didam. Ik besloot voor het boek daarom ook de geschiedenis van de andere joodse inwoners van Didam te onderzoeken.”
Stevens heeft zich het lot van de Joden in Didam enorm aangetrokken. Vooral de emotionele gesprekken, die hij voerde voor zijn artikel, met de destijds nog levende buren en getuigen maakten diepe indruk op hem. “Ik besloot daarom alles te doen om het verhaal van de Joden in Didam zo compleet mogelijk te maken”, zegt hij.
“De spaarzaam uit de concentratiekampen teruggekeerde Joden werden, net als de joodse onderduikers, na de oorlog niet gehoord. Eerder vijandig bejegend. En zeker niet vermeld op het oorlogsmonument. Dit tot ergernis van een aantal lezers van mijn artikel in het boek. Gesteund door hen lukte het me toen het gemeentebestuur zo ver te krijgen dat er in ieder geval een algemene tekst over de Joden op het monument kwam. Volgens de gemeente was dat toen het hoogst haalbare.”
Sally Löwenstein
De naam van Sally Löwenstein, zoon van de joodse slager Simon Löwenstein uit Didam, was destijds het enige joodse oorlogsslachtoffer dat op het oorlogsmonument op het Lieve Vrouweplein stond vermeld. Hij sneuvelde namelijk al op 13 mei 1940 als militair op de Grebbeberg.
Van de drie joodse gezinnen Löwenstein, Milgram en Bresler, die op 1 januari 1940 in Didam woonden, overleefden zeven van de dertien gezinsleden de oorlog niet. Zij werden allemaal in 1943 in de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor vermoord. Hun namen zijn Simon Löwenstein (65), Paulina Löwenstein-Gans (55), Samuel Milgram (30), Jacob Bresler (41), Kajla Bresler-Simon (39), Wolf (17) en Frits Bresler (11).
“Zij zijn echter niet vanuit Didam gedeporteerd”, weet Stevens. “Gezien de dreigende situatie in Duitsland zijn ze net voor of net na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog uit Didam gevlucht. Maar het waren wel Didammers, die tot de oorlog deel uitmaakten van de lokale gemeenschap. Als er geen oorlog was geweest, waren ze hier waarschijnlijk gewoon gebleven.”
75 jaar bevrijding
Toen de OVD besloot om voor de herdenking van 75 jaar bevrijding nog een keer ‘flink uit te pakken’ over de oorlog, liet Stevens zich overhalen om ook een ‘update’ te maken van zijn artikel uit 1995. De digitalisering gaf hem de mogelijkheden tot verdere detaillering van data en het achterhalen van nazaten van de Joden, die voor de oorlog in Didam woonden, en de joodse onderduikers in Didam tijdens de oorlog. “Dat heeft het artikel in het laatste jaarboek zeker meerwaarde gegeven; ook voor mij persoonlijk.”
Daarom moest er volgens Stevens en de OVD ook meerwaarde komen voor de vermelding van de Joden in Didam op het oorlogsmonument. “Die is er gekomen. Als ik nu hun namen lees, dan zie ik ook meteen hun geschiedenis er bij. De geschiedenis van alle slachtoffers, die blijvend herdacht moeten worden.”
Nieuw-Dijk
Naast de zeven namen van de joodse slachtoffers werden er ook drie namen aan het monument toegevoegd van oorlogsslachtoffers uit Nieuw-Dijk. Twee van die namen, Martinus Driessen en Albertus Hermanus Burgers, stonden al wel vermeld op de gedenksteen in de Mariakapel in Nieuw-Dijk. De naam van Herman Aalberts kwam op beide gedenkplaatsen niet voor. Die leemte is afgelopen vrijdag in Didam teniet gedaan.
“We hebben er alles aan gedaan om het voor de dodenherdenking rond te krijgen”, zegt wethouder Wim Sinderdinck. “Dat is gelukt. Ook het college vond dat die namen nu eindelijk eens moesten worden toegevoegd aan het monument.”
