ZEDDAM – Zeddam werd in de Tweede Wereldoorlog ook wel klein Engeland genoemd. Het dorp telde tal van verzetshaarden. Net als Braamt en Azewijn, waar bovendien veel onderduikers zaten. Ook rond de bevrijding gebeurde er van alles in de Berghse kerkdorpen. De Duitsers plaatsten onder andere bij de Torenmolen en op de Galgenberg hun afweergeschut om richting Duitsland te vuren, waar de geallieerden vandaan kwamen.
“In die laatste week van de oorlog werden vooral de Bovendorps- en Benedendorpsstraat zwaar getroffen”, weet Zeddammer Gerhard Pas (78) nog. Hij was toen zelf 9 jaar. “Wat daarbij opviel, is dat er die week relatief weinig burgerslachtoffers vielen. Drie in totaal. Harry Bisselink uit Braamt en Arnold van Schriek en Eefje Rutten uit Zeddam. Eefje was amper 9 jaar oud en werd op Paaszaterdag 31 maart getroffen door een granaatscherf.”
Het verhaal over Eefje wordt verteld door zijn zus mevrouw Fenneman-Rutten (86) en is te lezen in de verhalenbundel over de oorlogs- en bevrijdingstijd in het voormalige Bergh, die Pas op dit moment schrijft. Ook het verhaal over Van Schriek, eveneens op de laatste dag voor de bevrijding door een granaat getroffen, is vastgelegd. De bundel wordt in 2015, zeventig jaar na de oorlog, uitgebracht door de Stichting Bevrijdingsroute Montferland 1944/45 als vervolg op de ‘luisterplek’.
“Marjolijn Jenneskens nam het initiatief voor de luisterkei, die onlangs bij de Torenmolen in Zeddam werd geplaatst, en de daaraan gekoppelde bevrijdingsroute”, vertelt Pas. “Via haar ben ik ook bij de stichting verzeild geraakt. Toen is bij mij het idee geboren om een aantal verhalen over de oorlogs- en bevrijdingstijd te verzamelen. Ik had niet gedacht dat er nog zoveel verhalen waren en zoveel te vertellen was. Ik heb er inmiddels zo’n twintig verzameld en moet er nog vier uitwerken.”
Familie
Zijn eigen verhaal is daar nog niet bijgeteld. Wel komen twee van zijn zussen in de bundel aan het woord. “In onze eigen familie zijn elf slachtoffers gevallen”, zegt Pas. “Zo werd mijn neef Tonnie Pas uit Zeddam omgebracht, omdat bij weigerde een loyaliteitsverklaring te tekenen. Verder zijn er drie neven uit Velp omgekomen, net als een broer van mijn moeder, een heeroom die actief was in het verzet. Tijdens een bombardement in Nijmegen sneuvelden nog een tante met vijf van haar acht kinderen.”
Het verhaal van Pas over de bombardementen tijdens de bevrijdingsnacht is wel via de luisterkei te beluisteren. Of dat verhaal ook de bundel haalt, weet Pas nog niet. “Ik heb tot nu toe alleen maar verhalen uit het Zeddamse verzameld. Maar we willen graag mensen uit de hele gemeente Bergh aan het woord laten. Net als in Zeddam is daar in de oorlog en tijdens de bevrijding ontzettend veel gebeurd. Ik zoek daarom nog mensen uit de overige kernen die bereid zijn om voor 1 oktober zelf wat op schrift te zetten.”
De tijd om deze mensen zelf te interviewen ontbreekt namelijk bij Pas. “Ze kunnen echter wel met mij contact opnemen en ik wil ze ook graag tips geven bij het schrijven van hun verhaal. Want ik weet hoe lastig het is. Het zijn namelijk bijna allemaal tachtigers, die hun verhaal nog nooit aan iemand hebben verteld. Toch hoop ik dat er mensen reageren, zodat we een zo compleet mogelijk beeld van het voormalige Bergh in die periode kunnen schetsen.”
Gerhard Pas is te bereiken via bevrijders1945@gmail.com en 0314-653161
