DIDAM – Met het plaatsen van twee extra gedenktekens zijn de Liberation Routes Didam eindelijk compleet. Daarmee werd ook het ‘vergeten’ oorlogsleed van de familie Kaal in de routes opgenomen. Onlangs onthulde de Oudheidkundige Vereniging Didam op de kruising van de Frieslandweg en het Gravenpark het bord ter nagedachtenis aan Jan Kaal.
Op deze plek werd Jan Kaal op 24 februari 1945 dodelijk getroffen door een kogel tijdens werkzaamheden op zijn land. Vermoedelijk werd hij vanuit een Engels vliegtuig beschoten, waarbij de piloot ongetwijfeld een inschattingsfout maakte. Samen met Bennie Lucassen, waarmee hij aan het werk was, zocht hij nog dekking. Maar Jan overleefde de beschieting niet.
En of daarmee het leed voor de familie Kaal nog niet groot genoeg was, werd hun boerderij in de namiddag van tweede paasdag dat jaar verwoest door fosforvuur en een vlammenwerper. Dit gebeurde aan de Van Rouwenoortweg, waar het tweede extra gedenkteken is geplaatst. Hierbij gingen ook de boerderijen van de families Bolk en Staring in vlammen op.
Toch vermelding tragisch verhaal
Na dit dramatische einde van de oorlog bleef moeder Aleida Kaal-Harmsen met zes minderjarige kinderen en zonder onderdak achter. Een tragisch verhaal, dat door de OVD wel werd opgenomen in het boek Getuigenissen van de oorlog, dat in 2015 werd uitgebracht, 70 jaar na de bevrijding. Toen de vereniging vijf jaar later ter gelegenheid van 75 jaar bevrijding de Liberation Routes Didam samenstelde, kreeg het verhaal van de familie Kaal echter geen vermelding.
“Ik ben heel blij dat we de routes, als onderdeel van de viering van 80 jaar bevrijding, nu alsnog compleet hebben kunnen maken”, vertelde Theo te Wil onlangs voorafgaand aan de onthulling van de gedenktekens. Dat deed hij in het bijzijn van bijna dertig familieleden en kennissen van Jan Kaal. “Fijn dat jullie hierbij met zovelen aanwezig zijn. Daaruit blijkt wel hoe belangrijk dit moment voor jullie is en dat het binnen de familie nog steeds zo leeft.”
Fiets- en wandelroutes
Te Wil was vijf jaar geleden één van de samenstellers van de fiets- en wandelroutes. “We dachten die in april, mei 2020 te kunnen presenteren. Dit gebeurde echter pas twee jaar later. Corona zorgde ervoor dat het overleg met de werkgroep en AbelLeisure, die de routes heeft ontwikkeld, stagneerde en veel vertraging opliep. Mede hierdoor hebben we ook het bijzondere oorlogsleed van het gezin van Jan en Aleida Kaal ‘vergeten’ in de routes op te nemen.”
Hierover is de afgelopen jaren diverse keren contact geweest met de familie Kaal. Door gezondheidsproblemen bij Te Wil kon daar echter niet direct een passend vervolg aan worden gegeven. Die gelegenheid deed zich wel voor in het najaar van 2024 bij de voorbereidingen op de activiteiten van 80 jaar bevrijding. Inmiddels zijn er op de routes, naast de al bestaande achttien herinneringsplekken, twee extra gedenktekens geplaatst.
Extra gedenktekens
Deze zijn zowel in de RoutAbel-app opgenomen als in de routes in de gedrukte boekjes. Het gedenkteken aan de Van Rouwenoortweg in Loil heeft het nummer 11a meegekregen, het bord op de kruising van de Frieslandweg en het Gravenpark in Nieuw-Dijk kreeg nummer 13a. De twee gedenktekens zijn mede mogelijk gemaakt door sponsoring van de stichting DorTon Foundation en uit een legaat van Geert Gieskes. Te Wil: “Ik vind het fijn dat we het zo hebben kunnen corrigeren.”
Waardering familie Kaal
Ook de familie Kaal kan de aanvulling in de routes zeer waarderen. Jos Kaal, kleinzoon van Jan, bedankte de OVD voor de extra vermeldingen. “We vinden het mooi wat jullie hebben gedaan”, zei hij. “Een paar jaar geleden hebben wij hiertoe het initiatief genomen en we zijn blij dat jullie het hebben opgepakt. Jullie zien ook aan de opkomst dat het goed is dat dit toch nog is gebeurd. Dat ook vader dit nog mag meemaken, is prachtig.”
Vader Mart (87) is één van de twee kinderen van Jan en Aleida Kaal, die nog in leven is. Hij was na Theo, Annie, Henk en Jan het vijfde kind in het gezin. Daarvan leeft verder alleen de jongste, Hennie Kruis-Kaal (85), nog. Zij zit echter in een verpleeghuis in Pannerden en kon niet meer bij de onthulling aanwezig zijn.
Niet vergeten
Mart Kaal heeft alleen nog vage herinneringen aan de oorlogstijd en het dramatische einde daarvan. “Ik was toen pas vijf. Maar doordat er vaak over wordt verteld, schiet me af en toe weer wat te binnen over die periode. Moeder was in tijd hartstikke ziek en we waren bang dat ook zij er tussenuit zou knijpen. Door al die gebeurtenissen waren voor ons vooral de jaren na de oorlog erg moeilijk. Maar gelukkig kregen we veel hulp van buren en familie en hebben we er ons met z’n allen doorheen geslagen.”
Hij is blij dat het oorlogsverhaal van zijn ouders, broers en zussen nu alsnog is vastgelegd in de Liberation Routes Didam. “Het is goed dat we hier aandacht voor blijven houden en het niet wordt vergeten”, vindt hij. “Dat is niet alleen voor onze familie belangrijk, maar voor iedereen die iemand is verloren door oorlogen. Laat het dan ook een les zijn, dat dit nooit meer mag gebeuren.”
Fiets- en wandelroutes
De Oudheidkundige Vereniging Didam (OVD) heeft ter gelegenheid van 75 jaar bevrijding één fiets- en vijf wandelroutes samengesteld langs diverse plekken die met de oorlog en bevrijding te maken hebben. De routes gaan langs twintig herinneringsplekken waar gedenktekens zijn geplaatst. In het informatieboekje staan de wetenswaardigheden in de omgeving van die gedenktekens vermeld. Het uitgebreide verhaal staat in de RoutAbel-app, die fietsers en wandelaars door de oude gemeente Didam navigeert.
Het infoboekje met de fietsroute en de kortste wandelroute door het centrum van Didam zijn gratis te verkrijgen bij de OVD, bibliotheek Montferland en Jan&Jan. Hierin zijn ook de twee extra gedenktekens opgenomen. De andere routes zijn te downloaden via de website van de OVD. Te Wil: “De teksten in de app zijn nog niet helemaal actueel en worden de komende tijd aangepast.”
Foto: Mart Kaal (links) met zijn kinderen bij het gedenkteken 13a aan zijn vader op de kruising van de Frieslandweg en het Gravenpark. Jos Kaal staat tweede van rechts.
